Uumiyaha oo dhammi si isku mid ah ayuu isugu raacsan yahay aragtida qeexaysa in ifku uu yahay adduunkan iyo waxa ku hareeraysan, kaas oo qofku inta uu ku nool yahay dushiisa, dhaqdhaqaaqa iyo ficillada uu samaynayaa ay yihiin gudashada waajibaadkii nololeed ee la gudboonaa.
Sidoo kale, la iskuma diiddana, in cimriga dadku uu yahay wakhti aad u kooban, isla markaasna uu qof kastaa ba joogo muddo yar oo bar ay ku dhammaato leh. Hase yeeshee, tiirarka ugu mudan ee bini aadamku si weyn ugu kala aragti fog yihiin waxa ka mid ah jiritaanka Aakhiro. Dadku in ay garasho iyo garaad leeyihiin ka sokow, ummadaha qaarkood waxa ay helayeen xog samaawi ah oo ka warramaysa ujeeddooyinka nolosha, xaaladaha dabiiciga ah ee ifka, cidda loo hoggaansamayo iyo waxa loogu tagayo aakhiro inta ba. Sidaas oo ay tahay weligeed ma ay dhicin in isku si loo aamino qaddiyaddaas.
In nolosha aakhiro ee danbe khilaaf joogto ahi ka taagnaado waxa sababay basharka oo marka horeba aad ugu kala duwanaa si u aragga noloshan hore ee adduunka oo dhan. Tan iyo abuurtii nolosha, waxa aadamaha dhex yaallay su’aalo door ah iyo doodo ad adag oo udub dhexaad u ahaa aragtiyahan. Weydiimahaas waxa ugu mudnaa: Yaa abuuray waxan oo dhan? Yaa loo hoggaansamayaa? Waa maxay macnaha runta ah ee ay noloshu makhluuqa u samaynaysaa? Maxaa ka dambeeya dhimashada? Iyo qaar kale oo intaas ka farcama. Sidaas darteed, waxa la odhan karaa, waxa intaas ba dadku ay raadinayeen xaqiiqooyinka kawnkan, noolahan iyo cidda maamusha ee ay mudan tahay in loo hoggaansamo.
In su’aalahaas looga jawaabo bini aadamka, waxa ka soo degey Kutub, kuwaas oo loo soo dhiibay mid walba shakhsi laga dhex doortay ummadda ay risaaladdaasi ku socoto. Markaas ayuu kala dheereeyay caqliga dadku oo ay qaar aqbaleen xaqiiqooyinkii hor yaallay, cilmigii, mulkigii, iyo hibooyinkii loo sakhirayna ku xoojiyeen mabaadii’dii xaqa ahayd ee ay kutubtaasi sideen. Waxa kale oo la arkay in ay dadka qaar ku adkaysteen toodii oo ay mar ba hummaag tijaabiyeen, afkaaro ay isku maamulaanna yab yabeen. Deetana waxa timid inay noolayaal iyo ma noolayaal kale Ilaahyo ka dhigteen.
Ilaa iyo maanta raadadkii cidhib xumada lahaa ee ay dadkaasi ka tageen waa kuwo la isla yaqaanno oo aasaar ahaan loo tixgeliyo. Tusaale ahaan, astaamaha ugu waawayn ee casrigan dunida yaalla iyo cilmiga la adeegsado intooda ugu badani waa waxii ka hadhay qoomamkaas. Laakiin dadyowgaasi waxay ku takri faleen deeqihii lagu mannaystay, waxaanay ku xad gudbeen karaamadii lagu galladay. Markaas ayay noqdeen qaar loo adeegsado awooddii ay u hoggaansami waayeen oo la halaago: kuwo dhulka la la rogo, kuwo duufaanno lagu kiciyo, kuwo biyo lagu qarqiyo iyo kuwo musiibooyin kale lagu sallido inta ba.
Dadka wakhtigan dunida ku nooli markii ay xaqiiqooyinka raadadkaas hidin kari waayeen ayay ku tilmaameen: la yaabkii dunida “World Miracles”. Maanta waxaad arkaysaa iska ba dhaaf Islaamka dilan ee dunida kale’e, qof Soomaali ah oo la yaabban diyaarad iyo dayax gacmeed oo durtaba is dhiibay. Tolow miyaanu qiimayn taariikhda iyo cilmiga dunida yaalla ummadihii iyaga oo nool samaynayay ee dhulka fasahaadinayay iyo sida dadkii karaamada aadaminimo yiqiinsanaa ugu jilib dhigayeen, ugu samrayeen, diinta ugu baaqayeen, ugu na arkayeen dad hallaysan?! Is diiddada labada xilli iyo labada Islaam waxa lagu sheegaa in jiilkaasi ahaayeen dad aan bah da laga saarin oo si dhab ah uga turjumayay xaqiiqooyinkii ay rumeeyeen. Waxa kale oo la sheegaa inay ahaayeen dad in muhmal laga galiyo himilooyinkooda ay uga fududayd inay hanuuniyaan boqorradii iyo saadadii hallaysnayd ee kibirka iyo tookha looga hadhay. Gaalada maanta adduunka ku nooli waxay ku joogaan jidkii iyo hammigii facyaashaas. Sidaas darteed, Islaamka wakhtigan waxa la gudboon inay sidaas si ka xeel dheer u raacaan, rumeeyaan, ugu na dhaataan guulihii, majarihii iyo ma hadhooyinkii jiilashii hirgaliyay ahdaaftii ay u noolaayeen. Markaas ayuun bay caqiiqadadu dhammays noqon kartaa.
Tan iyo tarankii aadamaha, qalabka dadka noloshooda halbeegga u ahaa waxa uu ahaa Fikirka. Isaga ayay noloshooda ku jihaynayeen, farsamadooda ku horumarinayeen, caqabadaha hor yaallana ku xallinayeen. Fikirka binu aadamka waxa la yidhaahdaa wuxuu soo maray heerar iyo marxalado kala duwan. Cilmi ahaan, “Fikirka” waxa lagu qeexaa: firfircoonida caqliga aadamuhu kala hor tago mushkiladaha noloshiisa ku gudban, isla markaasna kaga falceliyo sawirka uga muuqda astaamaha dabiiciga ah. “Fikirka” ayaa mar kasta xukumayay nolosha dadka, sida ay u noolaanayaan iyo sida ay u muuqanayaan inta ba. Heerarka aasaasiga ah ee fikirka dadku soo maray waxa saldhig u ahaa:
- Heerkii Dareemaha: oo ahaa in ay dadku ka fikiri karaan oo keli ah ilaa inta ay dareemayaashoodu gaadhsiisan yihiin ama uu qofku cabbiri karo, malayn karo, isla markaasna fahmi karo xaaladaha ay shantiisa dareeme la falgali karaan oo qudha.
- Heerkii Falsafiga: oo ahaa marxaladdii ay u gudbeen dadku in ay ka fikiraan astaamaha dabiiciga ah iyo muuqaalka adduunkan iyo waxiyaabo kale oo aanu suurayn karin qof fikirkiisu ku kooban yahay dareemayaashiisa, sida: nolosha, dhimashada, abuurta, iyo abuuraha.
- Heerkii Cilmiga: oo ahaa wakhtigii la daahfuray culuumta ay dadku ku awoodeen in si xawli ah ay isu dhex galaan oo ay sameeyaan tijaabooyin faro badan iyada oo la adeegsanayo qalab iyo farsamo hor leh oo si toos ah wax looga ga ogaan karo dhulka, meerayaasha, hawada, badaha iyo wixii la mid ah. Waxa la helay cilmi turjumi kara macluumaadkii la soo ururiyay iyo in la abuuro afkaar kala geddisan oo lagu dabbakhi karo aayaha nolosha iyo noolaha labada ba.
Markii ay soo degtay diinta Islaamku waxa ay noqotay xeerkii, afkaartii iyo shuruucdii ugu ballaadhnayd ee samada ka soo dega, looguna talo galay in dunida lagu maamulo. Muddo ka yar kontan sanno ayay jiilkii aqbalay ee ugu horreeyey ku gaadhsiiyeen dunida intii badnayd. Intii hoggaanka iyo quwadda adduunka uu islaamku gacanta sare lahaa, waxa ay turjumeen aqoontii diinta ka horraysay ee banii aadamka oo dhan. Waxa ay abuureen culuum faro badan oo maaddi ah, waxaanay hindiseen aalado fududeeyay dhinacyo muhiim u ah nolosha. Waxa ay sidoo kale fasireen Quraanka iyo Axaaddiistii, si aqoonta dunida loogu horumariyo.
Nidaamkii Islaamku waxa uu ahaa mid qeexaya in aan adduunku kala qoqobnaan oo caalamka oo idil ay hal dawlad oo Islaami ahi maamusho, iyada oo bulsho waliba halkeeda deggen. Waxa uu nidaamkaasi caalamka u horseeday iftiin iyo nabad. Cid aaminsan iyo cid aan aaminsanaynba aqoonta waa loo sinnaa, nolosha waa loo sinnaa, ilbaxnimada waa loo sinnaa, fikirka waa loo sinnaa, dadkana farqi u ma dhexayn. Diinta waxa lagu faafinayay hab nabad iyo nasteexo ka muuqato iyo jihaad leh shuruudo anshax iyo asluub bini aadaminimo ka muuqato. Taasi waxay ka dhalatay caddaaladdii islaamku dunida ku hoggaaminayay.
Markii ay gaaladu la wareegtay awoodda waxa judhii ba la jiha habaabiyay cilmigii, waxaana la afduubay xaqiiqadii lagu hoggaamin lahaa caalamka oo idil. Dunidii waxa ay u dhigeen weji kale oo ah in la isu maamulo dal iyo dal, gobol iyo gobol. Waxa ay abuureen afkaar iyo aragtiyo la isku khasbayo oo lagu halaagmayo iftiinka iyo aakhiro ba. Waxa ay sameeyeen mabaadii’ iyo magacyo ay islaamka ugu kala qaybinayaan kooxo, si ay ugu dhex yeeshaan qaar taageera oo hirgeliya ujeeddooyinkooda. Taas ayaa ilaa iyo haatan aanay u soo baxayn beryahaa xoog midaysan oo Islaami ahi.
Waxa la is la oggol yahay in fikir waliba uu caqiido salka ku hayo, haddii aad mufikir tahayna, ma aha cilmigu in aad ka fikirto aayaha ummaddaada adiga oo is waafajinaya fikirkaaga iyo magacyada Falsafad, Dimuqraaddiyad, Xaddaarad, Horumar, iyo wixii la hal maala. Laakiin waxa aad caalim tahay marka aad is waafajiso caqiidadaada iyo fikirkaaga. Markaas ayaad jeexi kartaa waddo cad oo lagu guulaysan karo.
Waa waajib in dadku ay fikiraan oo su’aalo iska weydiiyaan astaamaha dabiiciga ah iyo nolosha aadamaha oo dhan. Laakiin marka ay fikrayaan waa in ay garanayaan waxa ay abuuran yihiin ee dunida u joogaan. In qofku fikiro waxa xukuma caqliga ku jira, waxa uu ka fikirayana waxa xidha cilmiga ku jira, laakiin sida uu u fikirayo xeerarka iyo xuduudaha xakamaynayaa waa waxa uu aaminsan yahay. Dhawr qarni ka hor ayaa ugu danbaysay in adduunka fikir cusubi ku soo biiro ama cidi ku soo kordhiso. Sidaas darteed, mufikiriinta casriyadan danbe waxa ay noloshooda ku dhammaystaan in ay marba afkaar tijaabiyaan oo deetana ummadda ay ka dhasheen ku canaantaan.
Way bannaan tahay in culuumta la taaban karo sida, xisaabaadka, macdanaha, qalabka casriga ah, wershadaha, hubka iyo horumarka Tiknoolojiyadda aad ka baratid gaalada, adiga oo uga jeeda la baro, laakiin aan uga jeedin ka baro. Da’yarta Soomaaliyeed ee maanta wax baratay waa inay dareensanaadaan in hirdanka iyo baxaalliga afkaarahan dunida ka socdaa aanay dhammaantood ahayn sida ay inoogu muuqdaan, laakiin ay ku biyo shubanayaan sidii ay gaaladu u sii hayn lahayd majaraha caalamka, una muquunin lahayd kuwa tirada yar ee ku fahansan fikirka ay wadaan. Ma aha hawl inoo taalla in aynnu ummadda u soo xambaarno fikrado kuwii lahaa ba qireen hadimooyinkooda, innaga oo aan ka dhergin barashada dhaxalkeenna qurxoon – diinteenna iyo dhaqankeenna. Kuma doodi karno in Kitaabku xaddaaradda innaga dabrayo innaga oo aan dhadhansan karin duxda ku dalaysan aayad qudh ah oo Kitaabkaas ka mid ah iyo xaqiiqada xeesha fog ee ku xardhan. Sidaas darteed, xorriyadda fikirkaagu waxay ku xidhan tahay sida aad u og tahay ama aad uga ogaal la’dahay xaqiiqooyinkaas.
Dunidan maanta waxa yaalla laba xaaladood oo aad u kala durugsan. Ta hore waa fikradihii iyo falsafadihii gaalada oo isugu soo ururay caabbinta awoodaha Islaamka. Waxa ay guluf hubaysan iyo duullaan fikir ku gaasheeyeen dhulalkii Muslimiinta, iyaga oo ku af gobaadsanaya ilaalinta nabadgalyada adduunka iyo xuquuqaha aadamaha. Tan labaad na waa wiil islaam ah, weliba Soomaali ah oo halhays ka dhigtay: fikirka ha la xoreeyo, dumarku siyaasadda ha galaan, diinta ayaa ilbaxnimadii hor taagane malcaamadaha ha la xidho, dimuqraadiyadda ha loo hoggaansamo iyo arrimmo la hal maala. Is-diiddada labadaas xaaladood waxa ka dhashay: tolow ma awoowyaashii Soomaalida ayaan aqoon sida timaha loo la baxo, dabadeedna loo fikiro? Mise waxa aynnu xiiso u qabnaa sida loo tijaabiyo fikradaha? Mise waxa innagu qalloocday tacliintii yarayd ee iskuullada iyo shahaadooyinkii?
Marka ummad loo keeno afkaar shisheeye ee la yidhaahdo noloshaada ku dabbakh ma aha in ay bulshadu eegto qofka afkaartan dejiyay waxa uu aaminsan yahay ama jinsiyadda uu yahay, hase yeeshee waxa ay bulshadaasi ku khasban tahay in ay afkaartaas waafajiso caqiidada ay aaminsan tahay, si haddii afkaartaas ay wax diinta ka hor imanayaa ku
jiraan looga saaro, haddii ay dhammaanteed ka hor imanaysana la iskaga tuuro. Taas macnaheedu waa in ummaddu yeelataa meel marjac ah oo ay u la noqoto kuna kala shaandhayso aqoonta iyo aragtida dibadda kaga imanaysa.
Source: http://www.weedhsan.com/index.php/qalinleyda-weedhsan/3-the-magazine-fikirka-iyo-nolosha-w-q-sakariye-saxardiid-awaare
